CHAM NGỮ SẼ CHẾT?

TS. Can Quang

Xin thưa TIẾNG CHAM CÓ NGUY CƠ CHẾT CAO. Bởi vì: NGÔN NGỮ SỐNG LÀ NGÔN NGỮ GIAO TIẾP. Tự hào ngôn ngữ nào là giao tiếp bằng ngôn ngữ đó. Nhiều người Cham nói tự hào về tiếng Cham nhưng làm ngược lại, giao tiếp bằng tiếng Việt. Ngôn ngữ được người bản ngữ không dùng để giao tiếp nói và viết hằng ngày thì được xem là ngôn ngữ chết, dù người đó có thể biết đọc biết viết. Thậm chí biết đọc văn bản cổ và viết sách về Cham, nhưng không giao tiếp bằng tiếng mẹ đẻ thường xuyên thì tiếng Cham cũng chết trong cá thể đó. Hoàn toàn tương tự như người chối mình là Cham, không dùng trong giao tiếp hằng ngày.

TRANH CẢI LÀ DẤU HIỆU SẮP CHẾT CỦA MỘT NGÔN NGỮ: Nhiều ngôn ngữ lúc sắp chết cũng có hiện tượng giống như tiếng Cham bây giờ: Tranh đúng tranh giỏi trong nội bộ cộng đồng vì những biến thể về chính tả và văn tự. Đó là sự biến đổi đồng đại và lịch đại, mà ngôn ngữ nào cũng có trong quá trình phát triển. Chính tả Cham là sự khác nhau giữa viết có và không có ngắn dài, ký tự kết từ. Khác nhau văn tự là dùng Sanscrit, Akhar Thrah, Akhar Jawi, Rumi Cham, hay Latinh Cham để viết tiếng Cham. Vì háo danh và hạn chế kiến thức, vài cá thể Cham đã tranh đúng và lớn tiếng cáo buộc người khác quan điểm là phá hoại.

TRANH CẢI LÀ TẠO CỚ ĐỂ GIAO TIẾP BẮNG NGÔN NGỮ KHÁC: Các tiếng sắp chết thì không ai thích học, hay vào để phá hoại. Chỉ có các cá thể bản ngữ tích cực đang cố gắng bảo tồn, dùng và phổ biến để nó tồn tại. Tranh đúng và cáo buộc người khác quan điểm phá hoại là giết chết sự hứng thú và lòng tự hào sử dụng ngôn ngữ. Thực ra họ đang tạo cớ để chối bỏ tiếng Cham: “tôi không học, không dùng giao tiếp vì chưa thống nhất”. Họ không học nhưng hăng hái tranh đúng sai. Thậm chí còn tạo phe nhóm chê bai việc truyền bá và giao tiếp của người khác. Do vậy ảnh hưởng xấu đến việc sử dụng, giảng dạy và truyền bá ngôn ngữ. Phê bình sai chính tả cũng là tác nhân giết chết tiếng Cham. Vì chúng giết chết sự hăng hái sử dụng tiếng Cham trong giao tiếp, là vô lý vì căn cứ theo chuẩn nào? Và lấy tư cách gì? Không quan tâm tới chúng.

TĂNG CƯỜNG GIAO TIẾP NÓI VÀ VIẾT HẰNG NGÀY. Khen và khuyến khích cộng đồng sử dụng tiếng Cham giao tiếp hằng ngày. Nếu không thì tuyệt đối không chê. Nuôi dưỡng các chương trình giảng dạy chữ, tiếng Cham. Giao tiếp viết càng nhiều càng tốt. Chấp nhận các khác biệt liên quan đến ngôn ngữ về chính tả, văn tự. Bởi vì Cham đang phục hưng từ đáy cùng của sự phân hóa, cần có thời gian. Nghĩa là chấp nhận sai sót để khuyến khích việc viết nhiều thì sẽ dần hợp lý và thống nhất. Giao tiếp nhiều thì những khác biệt ngôn ngữ sẽ tự điều chỉnh đến một điểm chung. Tiếng Cham giao tiếp trong cộng đồng hằng ngày thì sẽ sống./ xap Cham đôm biai bhian harei ka mưng diip rai.