Tôi là người Champa

(Tâm sự của trẻ em Cham tại Mỹ)

Tôi sinh ra là người Cham ở Pangduranga.

Hạnh phúc hơn nhiều người đồng tộc khác, họ đã thành nửa người Tàu Hải Nam, nửa người Lào, nửa người Thái, người Mã, quên đi nửa cội nguồn, và thậm chí nhiều người có gốc Champa đã thành người Việt. Tôi biết tiếng Cham, được học tiếng Cham ở trường, có Kate, có Ramưwan, có Pô Inư Pô Nưgar, Pô Debita, Pô Aulloah và nhiều Pô Yang Patao Cham chở che, còn nhìn thấy cội nguồn dân tộc. Lớn một tí tôi hiểu ra tôi còn là người Champa có nhiều anh em khắp nơi nhưng họ không biết họ là Champa, đã thành tộc người khác mất rồi.

Tôi sang Mỹ tầm mắt mở rộng, tôi biết mình thành niềm hy vọng của dân tộc Champa, có thể kết nối anh em đồng tộc với nhau, giúp công đồng Champa nhìn nhận lại cội nguồn, cho một tương lai sán lạn hơn cho dân tộc Champa. Ở đây, tôi còn có Kate, Ramưwan, Ilimô akok thun, để nhớ về cội nguồn Bangsa Champa, nhớ về tổ tiên các thần Yang, Patao Champa.

Trong nhà lúc cha mẹ nói tiếng Cham, lúc tiếng Việt, lúc tiếng Mỹ, ra đường, trong trường tiếng Mỹ, radio, truyền hình, internet đâu đâu cũng đầy ắp tiếng Mỹ, có sẵn đầy tai, đầy mắt. Tôi nói tiếng Mỹ dễ dàng hơn là nói tiếng Cham. Tôi nói tôi là người Cham, bạn tôi nói tôi là người Việt hay người Mỹ.

Cha mẹ bảo: “đôm Cham mek anưưk”, dân tộc thì thầm: “đôm Cham mek anưưk”. Muốn lắm nhưng nhiều từ nhiều ý không diễn tả được bằng tiếng Cham. Tôi chưa nghe ai nói, chưa thấy ai viết, tôi không biết người Cham nói chuyện với nhau thế nào? Người Cham mẫu mực gặp nhau trong lễ hội bảo tồn tiếng Cham, hát tiếng Việt, nói tiếng Việt với nhau. Tôi không biết học nói tiếng Cham ở đâu, với ai? Trẻ em Việt, Hàn, Nhật được học nói học hát tiếng Việt, Hàn, Nhật. Trẻ em Cham không ai dạy nói dạy hát tiếng Cham. Các chú các bác Cham thì không nói không hát tiếng Cham. Tôi học ở ai và bắc chước ai???

Tôi nói chuyện với anh em, cha mẹ, ít tiếng Cham, và nhiều tiếng Mỹ hơn. Ra khỏi nhà nói rặt tiếng Mỹ. Bạn bè tôi nói you are American. Tôi đính chính, NO! I am Champa.

Nếu không nói được tiếng Cham, tôi không còn là người Champa nữa?

Tôi mất Champa hay Champa mất tôi?!!! Tôi không muốn.

Yang ơi cứu con!!! Con học nói tiếng Cham ở đâu?

Yang lơi song padong ka kloong!!! Tôi là Việt, Mỹ, hay Cham???

Hạ Uy Di, mùa Kate 2012,

TS Can Quang

Dahlak nan urang Champa

(Padut padui di raneh Cham pak Americ)

Dahlak mưnưưk tabiak song prong tagôk pak Pangduranga.

Phôl dhal bluak di dôm urang sa paran pakan, mưnuis jơh jiơng mưtưh urang lo Hai Nam, mưtưh urang Lao, mưtưh urang Xiêm, Malay, war mưtưh gôc gha, ralô mưnuis hu gộc Champa jơh jiơng urang Yuôn. Dahlak thuw xap Cham, hu bac Akhar Cham dalam sang bac, hu Kate, hu Ramưwan, hu Pô Inư Nưgar, Pô Debita, Pô Aulloah song ralô Pô Yang Patao Cham pajak pajiơng, dook mong bbôh gôc gha paran. Prong tagôk sa sit, dahlak bbôh drei nan urang Champa hu ralô adei xa-ai grơp gramnưrah, min nhu oh thuw lac nha nan Champa, jiơng jơh urang pakan pajơ.

Dahlak tapa ia Americ pơh prong mưta mong, dahlak thuw lac drei jiơng sa lipik paddiơ di paran Champa, mưda hu pa-uak mưk tangin adei xa-ai sa paran wơk, hadai dong mikwa gac wơk gôc gha, ka sa harei mưhesarai ka paran Champa. Pak ni, dahlak dook hu Kate, Ramưwan, Ilimô akok thun, piơh hadar krung haluw gha Bangsa Champa, hadar wơk tal muuk kei, Pô yang, Patao Champa.

Dalam sang tuk ameek amư đôm Cham, Yuôn, Americ, tabiak jalan, dalam sang bac Americ, radio, pajuôn thek, internet, halei halei jang bak lamak xap Americ, labeh bak mưta, bak tangi. Dahlak đôm xap Americ bbôn bbluak di đôm xap Cham. Dahlak đôm lac dahlak nan urang Cham, yut dahlak đôm lac dahlak nan urang Yuôn ngan Americ.

Inư amư pato: “đôm Cham mek anưưk”, paran Cham du duut: “đôm Cham mek anưưk”. Takrư lô min ralô boh ralô kadha oh mưda đôm hu mưng xap Cham. Dahlak oh ka hamit thei đôm, oh ka bbôh thei wak, dahlak oh thuw lac urang Cham đôm pôc song gơp yuw habar?. Urang Cham kaya gook gơp dalam harei rija khik ramik panôc Cham, doh xap Yuôn, đôm xap Yôn song gơp. Dahlak oh thuw bac đôm xap Cham pak halei, song thei. Raneh Yuôn, Kôria, Japan, hu bac đôm doh xap Yuôn, Kôria, Japan. Raneh Cham oh thei pato đôm doh xap Cham. Dôn mik wa, chei, nai yơ oh takrư đôm doh xap Cham. Dahlak bac di thei, bblah di thei???

Dahlak đôm song adei xa-ai, amư inư, takiik xap Cham, ralô xap americ. Tabiak truh di sang đôm harat xap Americ. Yut dahlak đôm lac dahlak nan urang Americ. Dahlak ppatapak, Oh nhjơp! Dahlak nan urang Champa.

Mưyah oh đôm hu xap Cham, dahlak oh dook jiơng sa urang Champa tra?

Dahlak lihik Champa ngan Champa lihik dahlak?!!! Dahlak oh ưng.

Yang loi dong klong!!! Kloong bac xap Cham pak halei?

Yang loi song padong ka kloong!!! Kloong nan urang Yuôn, Americ, ngan Cham???

Honolulu, bilan Kate 2012,

TS Can Quang